Bilten Filozofija i društvo 2023-34/4
Četvrti i poslednji broj časopisa Filozofija i društvo za 2023. godinu (Filozofija i društvo 34/4) donosi temat pod naslovom „Demokratski socijalizam“ na ispitu: od jugoslovenskog iskustva do globalnih trendova. Pored temata, ovaj broj sadrži i tri originalna naučna rada o jugoslovenskim ratovima i stavu manjina prema raspadu države, o društvenoj slobodi i dostojanstvu pojedinca u filozofiji Nikolaja Berđajeva, kao i o epikurejskom shvatanju validnosti senzacije.
Temat „Demokratski socijalizam“ na ispitu: od jugoslovenskog iskustva do globalnih trendova počinje radom Filipa Balunovića i Ivice Mladenovića pod naslovom „Razmišljanje o prošlosti, zamišljanje budućnosti: put ’demokratskog socijalizma’“. Pored razmatranja „evolucije socijalizma kao političke ideologije“, autori preispituju aktuelno interesovanje za alternativni socijalistički model, pod nazivom „demokratski socijalizam“, te smatraju da treba konstruisati novi radikalno demokratski socijalistički projekat kao alternativu današnjim društveno-ekonomsko-ekološkim izazovima.
U svom radu pod naslovom „Uspon i pad demokratskog socijalizma u Jugoslaviji 1948-1972.“, Milivoj Bešlin i Petar Žarković se usmeravaju na analizu unutrašnje političke dinamike, kao i strategije liderstva Jugoslavije, fokusirajući se naročito na period druge polovine 1960-tih godina, čije istraživanje manjka u dosadašnjoj akademskoj literaturi. Autori posebno razmatraju preliplitanje domaćih politika i međunarodnih uticaja, te pružaju sveobuhvatan pogled na jugoslovenski socijalistički eksperiment.
U „Ko su bili liberali i konzervativci u Jugoslaviji krajem 1960-ih i početkom 1970-ih? Sukob između centrističkih frakcija“, Marino Badurina preispituje uobičajene političke klasifikacije, naglašavajući povezanost nacionalizma i socijalizma u jugoslavenskom kontekstu kasnih 1960-tih i ranih 1970-tih i, time, upućuje na razvoj kolektivističkog etničkog nacionalizma. Baveći se ovom složenom slikom liberalno-konzervativnih odnosa, autor naglašava višeslojnu prirodu povesne uzročnosti i ljudskog identiteta unutar socijalističkog okvira, umesto davanja konačnih odgovora.
Primenjujući komparativne metode na rezultate arhivskih istraživanja istorijskih izvora, Luka Filipović u radu pod naslovom „Jugoslovenski komunisti i evropska krajnja levica – od prvih pristalica italijanskih evrokomunista do poslednjih saveznika francuskih neostaljinista (1965-1985)“ proučava saradnju jugoslovenskih, italijanskih i francuskih komunista u različitim vremenskim periodima tokom dvadesetogodišnjeg perioda. Kako bi ova istraživanja doveo u odgovarajući društveno-istorijski kontekst, autor obogaćuje rad saznanjima iz oblasti istorije, sociologije i filozofije.
„Globalna Kina, (bivša) Jugoslavija i socijalizam“ Anastasa Vangelija proučava socijalizam u Narodnoj Republici Kini (NRK) kroz kritičku analizu moći, kapitalizma i globalnu ulogu. Dok su interakcija i razmišljanja o socijalističkoj Jugoslaviji u značajnoj meri uticali na to kako će Kina navigirati kroz geopolitičke kompleksnosti i sprovesti reforme, Vangeli pokazuje, današnja interakcija sa zemljama bivše Jugoslavije je pre vođena geoekonomskim razmatranjima nego socijalističkim idealima.
U radu pod naslom „Alternativa kapitalizmu – demokratski protagonizam u 21. veku“, Katarina Peovićukazuje na prednosti i nedostatke nacrta Komunističkog manifesta Marksa i Engelsa za jedan projekat, koji bi predstavljao alternativu kapitalizmu. Peović pokazuje da je za društvenu promenu nužno sagledavanje akterske uloge radništva, te da promena društvenih odnosa istovremeno predstavlja i promenu samih delatnika, odnosno društvenih protagonista.
Odeljak Studije i članci otvara rad Aleksandra Pavlovića pod naslovom „Bauci jugoslovenskih ratova: kako manjine reaguju na raspad zemlje?“. Razmatrajući ovo pitanje, Pavlović iznosi stav da ponašanje nacionalnih manjina u vremenima političke krize treba odrediti kao težnju ka etničkom samoopredeljenju. U tom smislu, autor takođe razmatra okretanje i/ili prihvatanje rata na prostorima bivše Jugoslavije kao izraz nacionalnog bunta.
U radu „Društvena sloboda i dostojanstvo ljudske ličnosti po Nikolaju Berđajevu“, Romilo Aleksandar Knežević zastupa stav da evropski humanizam, kroz odbacivanje metafizičke dimenzije ljudskog bića, ga istovremeno ne samo uzdiže, već i unižava, stvarajući od njega robom prirodnih nužnosti. Vodeći se mišlju ruskog religioznog filozofa Nikolaja Berđajeva, autor tvrdi da „istinsko ljudsko dostojanstvo dolazi od istinite slobode“, da ona mora da vodi stvaralačkoj aktivnosti, te da podrazumeva ne samo moć da se preobrazi društvo, već i da se stvori novi svet.
Jelena Pavličić i Ivan Nišavić, najzad, dovode u pitanje tezu da postoje ubedljivi razlozi prema kojima se može braniti epikurejsko stanovište o pouzdanosti čulnog svedočanstva na osnovu kontekstualističkog tumačenja sadržaja percepcije u svom radu pod naslovom „Epikurovo stanovište o verodostojnosti opažanja: o kontekstualističkoj interpretaciji sadržaja perceptivnog iskustva“. Autori pokazuju da kontekstualističko čitanje perceptivnog sadržaja ne predstavlja adekvatan model za pouzdano razlikovanje istine od neistine, pored toga što nije adekvatno podržano dostupnom tekstualnom evidencijom koja leži u osnovi epikurejske empirijske epistemologije.
