Bilten Filozofija i društvo 2024-3
Filozofija i društvo 2024-35/3
Treći broj časopisa Filozofija i društvo za 2024. godinu (Filozofija i društvo 35/3) donosi temat pod nazivom Savremena islamska politička i društvena misao pre i posle Arapskog proleća:
mapiranje polja. Pored toga, u ovom broju časopisa mogu se pročitati i originalni naučni radovi u kojima se razmatra pravednost rata sa svim specifičnim normativnim izazovima, neteritorijalna autonomija (NTA) kao odgovor države na zahteve manjina, te vrednosno-normativna disonanca i njeni tipovi. Pored navedenog, u ovom broju nalaze se i prikaz knjige Zlatka Hadžidedića Nations and Capital: The Missing Link in Global Expansion, koji je napisao Jovica Pavlović.
SAVREMENA ISLAMSKA POLITIČKA I DRUŠTVENA MISAO PRE I POSLE ARAPSKOG PROLEĆA:
MAPIRANJE POLJA
Emin Poljarević u „Islam kao metod“ razmatra islam kao pristup koji povezuje akademski okvir, proces angažovanja i aktivistička strategija. Islam se tretira kao ontološka kategorija, koja se temelji na etičkim principima poput pravde, dostojanstva i izvrsnosti. Ovaj pristup omogućava muslimanskim intelektualcima da postignu autonomiju u odnosu na evro-američke okvire, uz naglašavanje različitosti unutar islamskih tradicija. Kroz kritiku sekularnih i (neo)liberalnih perspektiva, "Islam kao metod" poziva na razvoj međukulturalnog dijaloga i stvaranje etičkog znanja u skladu sa islamskim vrednostima i istorijskim iskustvom.
Seid Halilović u svom radu „Islamska filozofija i moderna društvena nauka: potreba za preispitivanjem metoda formiranja društvenih teorija u sferi religijske kulture“ razmatra odnos islamske filozofije i modernih društvenih nauka, tvrdeći da su društvene teorije, koje su u islamskoj kulturi bile marginalizovane zbog zapadnjačke dominacije, postepeno uticale na društvo. Autor ističe potrebu za preispitivanjem savremenih društvenih teorija kako bi bile usklađene sa islamskim potrebama i kako bi se prevazišle identitetske krize u procesu transformacije društva.
Članak „Ponovno razmatranje post-islamizma deceniju nakon Arapskog proleća“ analizira uticaj Arapskog proleća na post-islamizam kroz studije slučaja egipatske Muslimanske braće i tuniskog Pokreta Enahda. Hipoteza od koje autor, Mohamed Afan, polazi je Arapsko proleće imalo promenljiv uticaj na islamiste – dok su u Egiptu oslabele post-islamističke promene zbog državnog udara 2013. godine, u Tunisu su potvrdile prelazak na post-islamizam. Tuniska stranka je napustila politički islam, usvajanjem koncepta muslimanske demokratije, dok su egipatski islamisti postali politički marginalizovani. Rad razmatra ove promene u kontekstu političkog isključenja i ideoloških pomaka.
Imad Alsus i Julius Distelhof u članku „Enahdina muslimanska demokratija u Tunisu posle Arapskog proleća: sintetizovanje političke misli i prakse“ analiziraju političku evoluciju tuniske partije Enahda, od njenog osnivanja do perioda nakon 2011. godine, uključujući promene koje su nastale posle državnog udara 2021. godine. Fokusira se na razvoj ideologije stranke, koja je prešla iz davetskog (misionarskog) delovanja u islamsku demokratiju, a potom u „muslimansku demokratiju“ nakon ustanka. Rad ispituje ključne faktore kao što su islam, društveno-politički kontekst i univerzalna epistema. Takođe, analizira izazove sa kojima se Enahda suočava zbog autoritarnih promena nakon puča, te njene napore ka organizacionoj reformi.
Članak „Religija i politika u Maroku: islamska, islamistička i post-islamistička dinamika“ istražuje odnos religije i politike u modernom Maroku kroz tri ključna perioda: prekolonijalni, kolonijalni i postkolonijalni. Mohamed Hašas mapira glavne karakteristike tri perioda: u prekolonijalnom periodu islam je bio glavni identitetski faktor, dok je tokom kolonijalne vladavine kolonijalna administracija pokušavala da oslabi islamski identitet, da bi se u postkolonijalnom periodu pojavile raznovrsne političke struje, uključujući ortodoksni, kritički i ultra-ortodoksni islam. Zagovara se teza da ova raznolikost tumačenja omogućava islamu da ostane fluidan, kao življena duhovnost u savremenom društvu.
Dastin Bird u radu „Od ’Želimo da uništimo režim’ do ’Želimo da uništimo svetski poredak’: ruska multipolarnost i angažovanje post-arapskog proleća Dar al-Islam“ analizira kako je Arapsko proleće, koje je donelo optimizam u pogledu demokratije na Bliskom istoku, postepeno zamenjeno cinizmom i frustracijama. Fokusira se na reakciju Vladimira Putina, koji je, nakon viđenog sloma "diktatora" tokom proleća, pokrenuo anti-zapadnu kampanju kako bi stvorio „multipolarni svet“. Međutim, rad ukazuje na to da ideologija kojom je Putin inspirisan, onakva kakvom je artikuliše Dugin, neće biti uspešna u postizanju cilje multipolarnog sveta, jer su politički, društveni i verski faktori u Dar al-Islamu previše specifični da bi podržali takvu promenu.
Ivan Ejub Kostić u članku „Političko osnaživanje: uloga partijske politike u budućnosti evropskih muslimana“ istražuje političko osnaživanje muslimana u Evropi, fokusirajući se na prepreke koje ometaju njihovo aktivno učešće u partijskoj politici. Autor tvrdi da je internalizovani sekularni pogled zajedno sa određenom ulemom koja promoviše društveno-političku pasivnost uslovio smanjen politički angažman. U radu se predlaže uspostavljanje političkih entiteta utemeljenih na islamskim vrednostima, koji bi omogućili muslimanima da formiraju strateške saveze, izazovu status quo i unaprede interese svojih zajednica i šire društvo.
Rad „Transformacija diskursa o sekularizmu/građanskoj državi u arapskim akademskim spisima nakon arapskog proleća“ analizira promene u diskursu o sekularizmu i građanskoj državi u arapskom akademskom kontekstu nakon Arapskog proleća. Autor, Sari Hanafi, kroz kvantitativnu i kvalitativnu analizu 149 članaka, istražuje kako su se tema sekularizma i političkog islama razvijali u akademskim časopisima, te kako su na ove teme uticali levičarski, sekularni i islamski trendovi.
Sajid Mustafa Ali u rad „VI i/kao rasna politička teologija“ istražuje veštačku inteligenciju (VI) kroz prizmu političke teologije, oslanjajući se na kritičku teoriju rasa i dekolonijalnu misao. Autor definiše ključne pojmove poput veštačke inteligencije, političke teologije, apokaliptike i sveta, a zatim razmatra njihov međusobni odnos. Na kraju, rad predlaže opozicioni pristup prema VI, shvatajući je kao manifestaciju rasne političke teologije koja se razmatra u kontekstu dekolonijalnih i kritičkih teorija.
ČLANCI
Tekst Asgera Sorensena „Ukrajina, ideologija i naoružanje: pomirenje sa teorijom pravednog rata“ istražuje kako ruska invazija na Ukrajinu izaziva ideale mira koji su centralni za mnoge levičarske intelektualce. Referišući se na Kantovu ideju večnog mira, autor postavlja pitanje kako opravdati vojnu kontraofanzivu koja prelazi granicu odbrane i ulazi u domen agresije. Ističe se potreba za ponovnim promišljanjem teorije pravednog rata, prihvatajući mogućnost opravdanja određenih vojnih aktivnosti i oružja, ali uz jasno postavljanje normativnih granica i izazova koje takvo opravdanje nosi.
Stipe Buzar analizira kada je neteritorijalna autonomija (NTA) moralno primerena kao odgovor država na zahteve manjina, uzimajući u obzir moguće alternative. Fokus rada „Od secesije do podčinjenosti: Etički okvir za neteritorijalnu autonomiju“ je na odnosu manjina i države, a ne većine i manjina. Ključna pitanja koja se problematizuju u radu su: (1) koji su kriterijumi moralne primerenosti, i (2) kada je neka alternativa opravdana.
Na kraju, tekst Mladena Lazića i Jelene Pešić „Vrednosti, norme i društvena dinamika“ nudi novi pristup teorijskoj analizi vrednosti i normi, naglašavajući njihov dinamičan i potencijalno asimetričan odnos. Vrednosti se razmatraju kao faktor koji može izazvati disonancu unutar postojećeg društvenog poretka, ometajući njegovu reprodukciju. Uveden je koncept normativno-vrednosne disonance, koji obuhvata dve vrste: sistemsku, koja nastaje usled neusaglašenosti vrednosti i normi zbog promena u društvenim odnosima u celini, i unutar-sistemsku, koja proizlazi iz promena unutar dominantnog poretka bez menjanja njegovih temelja.
